رفتن به محتوا
تلویزیون سام با ۲ سال ضمانت سام سرویس
کد خبر 110982

سدسازی ایران و داعش، دوعامل ورود ریزگردهای عراق به ایران

ساعت ۲۴- ریزگردها تازه‌ترین بلای طبیعی به حساب می‌آیند که گریبان ایران و ایرانیان راگرفته و در برخی استان‌ها به خفه شدن شهروندان منجر شده است درباره اینکه سرچشمه این ریزگردها کشور عراق است و سهمی هم به اردن و عربستان می‌رسد مجادله‌ای وجود ندارد اما درباره یک مرحله پیش از آن تاکنون شاید کمتر گفته شده است.

ريزگرد
dir="RTL">محمد فكري پژوهشگر همكار با مركز تحقيقات استراتژيك رييس‌جمهوري در نوشته‌اي با عنوان «چرا عراق جلوي ريزگردها را نمي‌گيرد» به دلايل خشك شدن مناطق ريزگردخيز در عراق پرداخته و به اين نتيجه رسيده است كه سدسازي ايران و تركيه موجب خشك شدن مناطقي در عراق شده و راه را براي عبور آنها به سوي ايران را هموار كرده است. ايران بارها از دولت عراق خواسته است كه اقدام جدي براي تثبيت اين ريزگردها انجام دهد، اما تاكنون اين گفت‌وگوها ثمري نداشته و اقدام چنداني براي جلوگيري از منشأ بروز ريزگردها در عراق صورت نگرفته است. حال سوال مهم اين است كه چرا عراق جلوي ريزگردها را نمي‌گيرد اين امر چند دليل عمده دارد تر:

سدسازي‌هاي ايران: هرچند اين روزها سدهاي تركيه تمدن بين‌النهرين را در معرض خطر قرار داده ولي پيش از تركيه اين ايران بود كه سدسازي را در خاورميانه رواج داد و به چرخه باطل سدسازي قدم نهاد. سدسازي‌هاي تركيه بيشتر براي كشورهاي پايين‌دستش مخرب است ولي سدسازي‌هاي ايران آنچنان شتابزده است كه بيش از كشورهاي همسايه براي خود ايران مخرب بوده است! سد كرخه آب را بر بخشي از تالاب هورالعظيم كه در خاك ايران قرار دارد بست تا تركيه و ايران در توافقي نانوشته با همدستي يكديگر اين تالاب را نابود و آن را تبديل به بستر تشكيل ريزگرد كنند. سدهاي متعدد ساخته شده روي كارون نيز به همان اندازه براي اروند و خليج فارس مخرب‌اند كه سدهاي تركيه هستند.

۱۰ درصد از دبي سالانه دجله از سرشاخه‌هايي تامين مي‌شود كه در خاك ايران قرار دارند از جمله رودخانه‌هاي پرآب و مهم سيروان، الوند و زاب كوچك كه پس از خروج از خاك ايران به دجله مي‌پيوندند (ائوريم مادن، ۲۰۱۴) . در سال‌هاي اخير بهره‌برداري بي‌رويه ايران از اين رودخانه‌ها و ساخت سد داريان در مسير رود سيروان باعث نارضايتي عراقي‌ها از همسايه شرقي شده است. به تازگي هم كه با توجيه خارج شدن رودخانه زاب از مرزهاي ايران صحبت از انتقال آب رودخانه زاب كوچك به درياچه اروميه است. در اين سال‌ها هرگاه ايران از دولت عراق خواسته كه منشأ ريزگردها در بيابان‌هاي عراق را كنترل كند؛ عراق در مقابل خواستار توقف پروژه‌هاي سدسازي و برداشت بي‌رويه ايران از منابع آبي مشترك دو كشور شده است. ايران از عراق توقف ريزگردها و در مقابل عراق هم از ايران حقابه دجله را مي‌خواهد. هرچند ايران و عراق متحدان منطقه‌اي يكديگرند ولي درباره منابع آبي مشترك و ريزگردها اختلافات جدي دارند.

به نظر نمي‌رسد كه خواسته عراق از ايران غيرمنطقي باشد، سدسازي‌هاي ايران و تركيه روي سرشاخه‌هاي دجله باعث كاهش آب ورودي به تالاب‌هاي عراق، خشك‌شدن تالاب‌ها و تبديل آنها به كانون‌هاي تشكيل ريزگرد شده و همين ريزگردهاي حاصل از سدهاي ايران و تركيه با هر وزش باد ميهمان ناخوانده ايراني‌ها مي‌شوند. ايران و عراق همان‌گونه كه عليه داعش متحد شده‌اند نياز به همكاري مشترك درباره مسائل محيط‌زيستي نيز دارند. مشكلات محيط‌زيستي قائل به مرزهاي سياسي نيستند و تبعات آنها دامن‌گير تمامي كشورهاي منطقه خواهد شد. ايران و همسايگانش تقريباً همگي وارد چرخه باطل مهار آب‌هاي مرزي شده‌اند، افغانستان آب هيرمند را بر تالاب هامون بسته و سيستان را در آستانه نابودي قرار داده است و در اين سوي مرزها اين ايران و تركيه هستند كه در اقدامي مشابه سرشاخه‌هاي دجله و فرات را بر عراق بسته‌اند. سياست ايران براي مهار آب‌هاي مرزي و اختصاص اعتبارات ويژه از محل صندوق توسعه ملي براي اين امر هر چند ممكن است حجم منابع آبي كشور را افزايش دهد ولي مسلما بيش از آن باعث افزايش تنش‌هاي سياسي ايران با همسايگانش و مهم‌تر از آن مشكلات محيط‌زيستي و اجتماعي فرا مرزي خواهد شد كه تبعات آن دامن خود ايران را هم خواهد گرفت.

سدسازي‌هاي تركيه: عراق پيش از آنكه عراق باشد بين‌النهرين است، علت موجبه و مبقيه عراق دجله و فرات هستند و بدون اين دو رودخانه چيزي از بين‌النهرين باقي نخواهد ماند. حيات اين منطقه تاريخي وابسته به دجله و فرات است و مسلما خشك شدن دجله و فرات همان كاري را با عراق خواهد كرد كه داعش مي‌كند. چندين دهه است كه تركيه، سوريه و عراق روابط پرتنشي بر سر بهره‌برداري از حقابه دجله و فرات دارند و فارغ از دولت‌هاي حاكم بر اين كشورها اين تنش‌ها همواره ادامه داشته است. در ساليان اخير تركيه علاوه بر سياست خارجي در عرصه آبي نيز برنامه‌هاي بلندپروازانه‌اي را در پيش گرفته است، به نحوي كه سياست‌هاي توسعه‌طلبانه تركيه درباره آب به همان ميزان سياست‌ خارجي‌اش براي منطقه مخرب بوده است. تركيه به لطف موقعيت جغرافيايي‌اش جزو معدود كشورهاي جهان است كه با كمبود منابع آبي مواجه نيست و همين امر باعث شده كه آب را به عنوان سلاحي در معادلات منطقه‌اي به كار برد. تركيه از سويي به وسيله حمايت از گروه‌هاي مسلح معارض به دولت‌هاي سوريه و عراق فشار مي‌آورد و از سوي ديگر از طريق ساخت سدهاي متعدد بر روي دجله و فرات شاهرگ‌هاي حياتي سوريه و عراق را كنترل مي‌كند. تركيه تاكنون ۱۴ سد روي فرات و ۸ سد روي دجله و سرشاخه‌هاي متعدد آنها ساخته يا در حال ساخت دارد. اين حجم گسترده سدسازي تركيه باعث كاهش قابل توجه دبي دجله و فرات در خاك عراق و خشك شدن تالاب‌هاي مهم عراق از جمله هورالحمر، هور المركزي و هور العظيم شده است. خشك شدن اين تالاب‌ها به معناي تبديل بستر آنها به كانون‌هاي تشكيل ريزگرد و انتقال گردوغبار به خاك ايران است. تعداد كانون‌هاي توليد گرد و خاك در بين النهرين در طول دو دهه گذشته از ۷ مورد به حدود ۲۱۰ مورد افزايش يافته است (كشوري، ۱۳۹۴) .

وضعيت نابسامان عراق باعث شده كه حتي نابودي دجله و فرات هم جزو اولويت‌هاي دولت نباشد و كماكان مبارزه با داعش و تامين امنيت و انسجام داخلي كانون تمركز دولت عراق باشد. به نظر مي‌رسد كه حتي اگر هم تامين حق‌آبه دجله و فرات اولويت اول دولت عراق باشد با توجه به سياست خارجي تركيه اين امر قابل تحقق نباشد

تسلط داعش بر كانون‌هاي تشكيل ريزگرد: اين روزها عراق درگير مبارزه با داعش است و حدود يك سوم خاك اين كشور در كنترل داعش قرار دارد. استان الانبار در غرب و نينوا در شمال‌غرب عراق از جمله كانون‌هاي تشكيل ريزگرد هستند كه داعش كنترل آن را در دست دارد و عملاً دولت عراق در آنجا امكان اعمال قدرت ندارد. علاوه بر استان‌هاي نينوا و الانبار؛ كنترل سدهاي احداث شده در مسير دجله و فرات در شمال عراق نيز در اختيار داعش قرار دارد و اين گروه هرگاه اراده كند با بستن دريچه سدها مي‌تواند مانع ورود آب به تالاب‌هاي پايين دست شود، در اين صورت تالاب‌ها تبديل به بياباني خشك خواهند شد كه با وقوع هر توفاني از آنها ريزگرد برخواهد خواست.

نظرات کاربران
نظر شما

ساعت 24 از انتشار نظرات حاوی توهین و افترا و نوشته شده با حروف لاتین (فینگیلیش) معذور است.

تازه‌ترین خبرها