تحلیل نشریه «دیپلمات» از مناسبات ایران و هند در پرتو سفر نارندرا مودی به ایران
زیرکی ایرانی ها در معادله چابهار
ساعت ۲۴-اکنون که گرد و غبار سفر تاریخی نارندرا مودی، نخست وزیر هند، به ایران که در ماه می انجام شده بود کم کم فرو نشسته می نشیند، به اندازه کافی در باب احتمالات، فرصت ها و منافعی که هند می تواند از این ارتباط به دست بیاورد، گفته و نوشته شده است.
در هر حال، برای آنکه بتوان موضوعات را در زمینه خودشان بررسی کرد این اقدام دولت هند را باید اقدامی اصلاحی در نظر گرفت و نه یک حرکت دیپلماتیک بزرگ. سفر مودی به ایران اما بسیار خوب انجام شد: نیتین گادکاری، وزیر راه، بزرگراه و کشتی رانی هند، دارمندرا پرادان، وزیر نفت و سوشما سواراج وزیر امور خارجه هند، راه را در زمینه موضوعات مهمی مانند نفت، گاز، بازرگانی و البته برگ برنده بازی ایران و هند، پروژه بندر چابهار، باز کردند.
سفر مودی با حسن نیت و مانوور فضا دادن به ایران، با آزادسازی بیش از ۷۰۰ میلیون دلار از بدهی های نفتی هند به ایران آغاز شد. این مبلغ تنها بخشی از بدهی ۶ میلیارد دلاری ای است که هند باید بابت خرید نفت به ایران پرداخت کند و هند آن را در بانکی در کلکته نگهداری می کند. ایران پیش تر و در دوران اوج تحریم ها، به هند فشار وارد کرده بود تا این مبلغ را آزاد کند، حال آنکه دهلی نو تحت فشار ایالات متحده آمریکا از این کار خودداری می کرد.
حتی با در نظر گرفتن اینکه دهلی نو می خواهد پرژه بندر چابهار را به نحوی مدیریت کند که این پروژه تکمیل شود و نفس سفر مودی به ایران نیز آبی بر آتش ها در تهران ریخته بود، فواید سفر را نمی توان تنها محدود به پروژه بندر چابهار دانست. سپهر عمومی هند نیاز دارد فهم بهتری از ایران به دست بیاورد، به ویژه فهم بهتری از ماهیت جناحی و پیچیده سیاست در ایران.
در طی سفر مودی به ایران، این کشور قرارداد سه جانبه ای با هند و افغانستان در زمینه توسعه بندر چابهار و اطراف آن به امضا رسانید. مهمترین بخش این پروژه، توافقنامه ای بود که میان اگزیم بانک هند و سازمان بنادر و دریانوردی ایران به امضا رسید که بنا بر آن خط اعتباری ۱۵۰ میلیون دلاری ای برای این پروژه باز شده است. اما هر چند تمام این اقدامات چشم اندازی مثبت را به نمایش می گذارند، پروژه همچنان فرسنگ ها از عملی شدن فاصله دارد و کار بسیاری در زمینه دیپلماسی و مذاکره، همچنان بر زمین مانده است.
افزون بر این، در ذکر اهمیت استراتژیک بندر چابهار برای هند هم احتمالاً اغراق شده است. بخش عمده ای از آنچه در مورد روابط میان ایران و هند حول محور بندر چابهار گفته می شود، در واقع بیش از آن است که به لحاظ اقتصادی دسترس پذیر باشد. به لحاظ استراتژیک، قرار گرفتن در کنار ایران برای هیچ کشوری کار آسانی نیست.
بخش عظیمی از مباحثات در باب اهمیت بندر چابهار برای هند حول این محور می چرخد که هند می خواهد با توسعه چابهار، جلوی توسعه بندر گوادر در پاکستان را که اکنون توسط چین به طور کامل راه اندازی شده است بگیرد. اما بسیاری فراموش کرده اند که ایران یکی از دو کشوری است که در غرب آسیا هژمونی دارد و چه به لحاظ اقتصادی و چه به لحاظ نظامی آن قدر قدرتمند هست که تنها بر خودش حساب باز کند. ایران به شدت زیرک است و تاکتیکی عمل می کند و عمدتاً سازش های دیپلماتیک را نه برای حصول آنچه به آن نیاز دارد، که برای به دست آوردن آنچه می خواهد، به هم می زند.
به گزارش ساعت ۲۴، چابهار در مقام یک پروژه و در مقام یکی از منافع هند، باید همزمان از دریچه نگاه واقعیت و نیز از دریچه نگاه ایرانی ها نگریسته شود. در ماه نوامبر سال گذشته، شواهد نشان می دادند که سازمان بنادر و دریانوردی ایران برای جان بخشیدن به بندر بی جان [چابهار] مداخله می کند و در تلاش است تا برای آن یک خط اعتباری بگشاید. در همان زمان، نواب ثناءالله زهری، وزیر ارشد ولایت بلوچستان پاکستان و علی اوسط هاشمی، استاندار استان سیستان و بلوچستان ایران، توافق کردند بنادر گوادر و چابهار را «بنادر خواهر خوانده» یکدیگر کنند. هاشمی و زهری هر دو اعلام کردند که می خواهند این بنادر را به وسیله راه آهن، راه های جدید دریایی و حتی احتمالاً خطوط پروازی مستقیم، به هم متصل کنند.
بلافاصله پس از سفر مودی به ایران، طولی نکشید که تهران خود را از هرگونه ایده دادن نقش انحصاری به هند در بندر چابهار، کنار کشید. امید مودی به ایجاد هژمونی از طریف دست یابی به بندی چابهار، پس از ملاقات های او در ایران، از جمله با حسن روحانی، رییس جمهور این کشور، نا امید شد. سفیر ایران در پاکستان، مهدی هنردوست، خیلی زود اعلام کرد که توافق سه کشور ایران، هند و افغانستان بر سر بندر چابهار هنوز «نهایی نشده است» و این را هم اضافه کرد که توسعه چابهار، «به این سه کشور محدود نخواهد شد».
این هم بخشی دیگر از فهم سیاست و اقتصاد در ایران است. در حالی که روحانی و دولت او، هر چند قدرتمند، مشتاق اند درهای ایران را به روی جهان بگشایند، چالش های سیاست داخلی این کشور هم کم نیستند و منافع گروه های مختلف در داخل ایران، موجب می شود آنها در مواردی از سنگ اندازی ها چشم پوشی نکنند.
یکی دیگر از ابعاد بین المللی مربوط به موضوع بندر چابهار که نمی توان آن را نادیده گذاشت، چینی ها هستند. ایران اعلام کرده است که از اسلام آباد و پکن هم برای توسعه بندر چابهار استقبال می کند. حفظ مناسبات حسنه با پاکستان، بیش از آنکه برای چینی مهم باشد برای ایران مهم است و این موضوعی است که دامن هند را نیز، هر چند نه آن قدرها آشکارا، خواهد گرفت. این اما در هر حال، از جهت نظری که هند در مورد بندر چابهار دارد، اهمیت پیدا می کند.
تلاش هند برای نشان دادن اینکه از نظر تاریخی، فرهنگی و سیاسی به ایران نزدیک است، نمی تواند این کشور را از چین و پاکستان جدا کند. تهران اکنون در موقعیتی است که می خواهد پولش را روی میز آماده ببیند. این کشور از تحریم های بین المللی رنج بسیار برده و با در اختیار داشتن جمعیت عظیمی از جوانانی که آموزش، کار و شکوفایی طلب می کنند، ایران به زودی انتخاب های بیشتری، از جمله از طرف غربی ها برای جذب سرمایه گذاری های سنگین به ویژه در بخش هایی مانند انرژی، تولید و شاید هم خدمات خواهد داشت. زمان اکنون مانند جواهر است و دیپلماسی هند نیازمند آن است که به سرعت برای نگاه داشتن جایگاه خود در ایران کاری بکند.
به گزارش ساعت ۲۴، هند این واقعیت ها را به خوبی درک می کند و قدم های خوبی هم در این راه برداشته است. این واقعیت که ایران میدان گازی عظیم «فرزاد ب» را برای سرمایه گذاری اختصاصی هند باز گذاشته است و آن را به مناقصه های بین المللی واگذار نکرده است، نشانه ای از جدیت از سوی طرف ایرانی است. با این همه ایران کشوری است که یدی طولا در زمینه مذاکره و دیپلماسی دارد و از این جهت دست کم همتراز با هند قرار می گیرد. دهلی نو هم باید آماده باشد تا دقیقاً به گونه ای این بازی را به پیش ببرد که ایرانی ها آن را تا به اینجا پیش برده اند. این در عمل به سود هر دو کشور خواهد بود.
محمد مهدی حاتمی-ساعت ۲۴
منبع: دیپلمات
ساعت 24 از انتشار نظرات حاوی توهین و افترا و نوشته شده با حروف لاتین (فینگیلیش) معذور است.