مشکل اقتصاد ایران تحریم نیست

چرا میوه برجام برای ایرانی ها شیرین نبود؟

ساعت ۲۴-در حالی که تاجران اروپایی چشم انتظار اند با رفع تحریم ها علیه ایران، به این «ال دورادو» [سرزمینی خیالی که گفته می شد آکنده از طلا است] وارد شوند، به نظر می رسد مردم ایران در بهترین حالت به پیشرفتی اندک رضایت داده باشند: آیا برجام توانسته تغییری در اقتصاد ایران ایجاد کند؟

اکنون اما همین پیشرفت اندک هم با توجه به افت شدید قیمت نفت و نیز مقاومت در برابر اصلاحات در ایران، ناممکن به نظر می رسد. اقتصاد در ایران دهه هاست عملکردی متوسط داشته و بسیاری از ایرانی ها از این مساله دل خوشی ندارند. در سالهای دهه ۱۹۸۰ میلادی، هر چند درآمد سرانه مردم کاهش پیدا کرد، برنامه های اجرا شده موجب افزایش نرخ امید به زندگی و سطوح آموزش شد و این امر، افتان و خیزان تا سال ۲۰۱۰ میلادی ادامه داشت. در نتیجه، پس از پایان جنگ خلیج فارس در سال ۱۹۹۰، تا سال ۲۰۱۰، درآمد سرانه ایرانی ها شاهد افزایش حدوداً ۹۰ درصدی بود.

به گزارش ساعت ۲۴، در نخستین دهه قرن بیست و یکم، پیش بینی می شد ایران به یمن درآمدهای خیره کننده نفتی و موج عظیم جوانانی که به بازار کار وارد می شدند، بتواند عملکردی بسیار درخشان داشته باشد، به ویژه با در نظر گرفتن این واقعیت که نرخ ورود به دانشگاه در میان جوانان ایرانی از همین نرخ در جایی مانند ایالات متحده آمریکا هم بالاتر است. با این همه اما تولید ناخالص داخلی در ایران به نظر ثابت و بدون رشد می رسد.

در طول چند سال گذشته، سخت تر شدن حلقه تحریم ها به رکود در اقتصاد انجامیده است و به عنوان مثال، در حالی که تا ۴ دهه قبل سرانه تولید ناخالص داخلی ایرانی ها ۳۰ درصد بیشتر از شهروندان ترکیه ای بود، اکنون ۵۰ درصد کمتر است.

در طول حدود یک دهه گذشته ایران تلاش کرده به اقتصاد خودش تنوع بدهد و از نقش نفت در آن بکاهد. داده های سال گذشته در ایران نشان می دهد که ایران ۴۱.۵ میلیارد دلار واردات داشته و صادرات غیر نفتی آن هم حدود ۴۲.۳ میلیارد دلار بوده است. از طرف دیگر، ایران در همین مدت ۶.۶ میلیارد دلار میعانات نفتی صادر کرده که در واقع جزو صادرات نفت خام به حساب نمی آید. در نتیجه، هر چند اندک، می توان نتیجه گرفت اقتصاد ایران اکنون نسبت به قبل تنوع بیشتری دارد. ایران اکنون بیشتر از کشورهایی مانند فرانسه یا بریتانیا فولاد تولید می کند و صنعت خودرو در این کشور علی رغم فشار تحریم ها، در سال گذشته ۹۷۶هزار دستگاه خودرو تولید کرده است.

با این همه، اگر ایران در تنوع بخشی به اقتصاد خود موفق بوده، در زمینه سرمایه گذاری مشکلات بسیار داشته است. ایران تلاش دارد پروژه های اقتصادی و صنعتی بسیاری را آغاز کند اما برخی نهادها در اقتصاد ایران، علی رغم در اختیار داشتن زمام این پروژه ها، آنها را به اتمام نمی رسانند. به عنوان مثال، احداث آزادراه ۱۲۰ کیلومتری ای که قرار است تهران را به سواحل دریای خزر متصل کند ۱۷ سال پیش آغاز شد اما اکنون در بهترین حالت، ۶ سال تا عملیاتی شدن آن زمان لازم است. از طرفی ایران اکنون از مهندسان شرکت کره ای «دوو» برای ساخت این آزادراه کمک می گیرد و بابت این همکاری، ۱.۵ میلیارد دلار به آنها پرداخت کرده است.

آیا برجام تغییری ایجاد می کند؟

به گزارش ساعت ۲۴، تولید نفت ایران پس از رفع تحریم ها حدود ۱ میلیون بشکه در روز افزایش پیدا کرده است و ایران اکنون به جای ۱.۳ میلیون بشکه نفتی که پیش تر صادر می کرد، ۲.۳ میلیون بشکه نفت صادر می کند. با این همه این کشور سنت شکنی کرده و برای بازگشت به بازار و پیدا کردن مشتری، برای فروش نفت خود تخفیف می دهد. افزون بر این، ایران توانسته موفقیت چشمگیری در حل معضل بیمه نفت کش هایش کسب کند: بیمه اتکایی برای حمل نفت خام ایران پیش از برجام ۸۰ میلیون دلار بود اما اکنون به ۸۳۰ میلیون دلار رسیده است.

افزایش تولید نفت اما با کاهش قیمت جهانی این کالا بی اثر شده است. ایران روزانه ۲.۳ میلیون بشکه نفت به قمیت حدود ۵۰ دلار صادر می کند و این یعنی این کشور روزانه حدود ۱۱۵ میلیون دلار درآمد دارد. این در حالی است که اگر ایران به اندازه زمان تحریم ها، یعنی ۱.۳ میلیون بشکه در روز، نفت تولید می کرد و آن را به قمیت ۱۰۰ دلار به ازای هر بشکه می فروخت، روزانه حدود ۱۳۰ میلیون دلار درآمد داشت.

درآمدهای نفتی ایران در سال ۲۰۱۶ هم تقریباً به همان اندازه سال ۲۰۱۵ خواهد بود. به این ترتیب، به دلیل افت قیمت نفت و عدم بازیابی مناسب توان تولیدی، درآمدهای نفتی در ایران حدود یک چهارم درآمدها در سال ۲۰۱۱ میلادی (حدود ۱۱۵ میلیارد دلار) خواهند بود.

رشد اقتصادی ایران (رشد تولید ناخالص داخلی) در سال جاری به حدود ۴ درصد خواهد رسید که البته بخش عمده آن مرهون افزایش تولید نفت است. رشد بخش غیر نفتی اقتصاد ایران به زحمت به ۳ درصد می رسد و بخش عمده آن هم به مخارج دولتی باز می گردد و این در حالی است که دولت ایران با کسری بودجه شدیدی هم رو به رو است.

روحانی می خواهد تورم را تک رقمی کند و به همین دلیل به روش قدیمی چاپ پول در زمان مواجهه با کسری بودجه روی نخواهد آورد. دولت ایران ادعایی عجیب دارد که می خواهد علی رغم درآمدهای اندک نفتی و بدون توسل به استقراض بانکی و درآمدهای غیر نفتی، به قدر کافی منابع مالی برای خود فراهم کند. بخشی از این بودجه البته از منابع نامعمولی مانند فروش جریمه خدمت سربازی و نیز، به عنوان مثال، بدهی ۱.۷ میلیارد دلاری آمریکا به ایران بابت فروش تسلیحات نظامی به شاه مخلوع، تأمین خواهد شد.

به گزارش ساعت ۲۴، این در حالی است که نارضایتی های که در زمان رییس جمهور سابق، محمود احمدی نژاد، مشاهده می شد، اکنون نیز تداوم دارد. ماه گذشته، رسوایی دستمزد برخی مدیران دولتی که گاه به ماهانه ۶۰ هزار دلار هم می رسید، سر و صدای زیادی در ایران به پا کرد و این در حالی است که کارگران برخی بخش ها در ایران ماه ها است که حقوقی دریافت نکرده اند. مشکلات اقتصادی در ایران قابل ترجمان به فسادهایی از این قبیل هستند که انجام اصلاحات را زمان بر کرده اند. در واقع به نظر می رسد ایالات متحده آمریکا هم به مرحله ای رسیده که اعلام کند مشکلات اقتصادی در ایران بیش از آنکه ناشی از تحریم ها بوده اند، به سوء مدیریت بر می گردند.

ترجمه: محمد مهدی حاتمی-ساعت ۲۴

منبع: موسسه واشنگتن برای مطالعات خاور نزدیک