چرا نمیتوانیم بانکداری ایران را مدرن کنیم؟
۱۱ مانع داشتن کارت اعتباری بینالمللی برای ایرانیان
ساعت ۲۴- نگاه مدیران ارشد سیاست و اقتصاد ایران به دنیا گونهای است که راه را برای اسان شدن کارهای ایرانیان هموار نمیکند. البته رفتار خارج از عرف دیپلماتیک برخی کشورهای دیگر نیز در این مساله موثر است. از سوی دیگر برخی نهادهایی که باید گامهای پرشتاب در راه جهانی شدن بردارند نیز به دلیل اینکه کارشان را بلد نیستند یا امتیازهایی را نمیخواهند از دست بدهند در راه نوسازی و مدرنیزه شدن مقاومت میکنند. یکی از این مقولهها که به مساله روز ایرانیان ونوعی منازعه ایران با جهان تبدیل شده نظام بانکی ایران است.
۱۱ مانعی که اجازه نوسازی و مدرن شدن بانکهای ایران را نمیدهند در گزارش رسول خوانساری از پژوهشگران ارشد پژوهشکده پولی و بانیک ایران تشریح شده که خلاصه آنها را میخوانید:
کارت اعتباری بینالمللی، نوعی از کارت اعتباری است که امکان استفاده از آن در خارج از مرزهای یک کشور وجود داشته باشد. صنعت پرداختهای اعتباری نقش بهسزایی در افزایش سهولت، سرعت و امنیت مبادلات برای مشتریان ایفا میکند و کارتهای اعتباری امکان مناسبی برای خرید برخط، ایجاد بازارهای جدید برای خردهفروشان و افزایش دامنه انتخاب مشتریان فراهم می سازد. گردشگران، دانشجویان، مدیران و ... از جمله اقشاری هستند که دسترسی بهکارت اعتباری بینالمللی در تسهیل مبادلات و رفع نیازهای آنها در حوزه پرداخت اهمیت ویژهای دارد. متاسفانه به دلایل مختلف، نظام بانکی ایران در زمینه کارتهای اعتباری بینالمللی پیشرفت چندانی نداشته و از ظرفیت مناسب این حوزه جهت ارایه خدمات بهتر به مردم و نیز فرصت درآمدزایی برای خود به خوبی استفاده نکرده است. هرچند بخشی از این مشکل به دلیل وجود تحریمهای اقتصادی در سالیان گذشته بوده، ولی به نظر میرسد عمده چالشهای این حوزه، مربوط به مسایل و مشکلات داخلی است.
ضرورت توسعه کارتهای اعتباری بینالمللی
امروزه در حوزههای پرداختهای خرد برونمرزی نیازهای متعددی وجود دارد و یکی از ابزارهای مناسب برای رفع نیازهای مربوطه در این زمینه، کارتهای اعتباری بینالمللی است. گردشگران، دانشجویان، مدیران و ... از جمله اقشاری هستند که دسترسی به کارت اعتباری بینالمللی در تسهیل مبادلات و رفع نیازهای آنها در حوزه پرداخت اهمیت ویژهای دارد. برای مثال در حال حاضر تعداد زیادی دانشجویان خارج از کشور وجود دارند که نزدیکان آنها به روشهایی مانند استفاده از صرافیها، وجه مورد نیاز آنها را از داخل کشور به آنها انتقال میدهند. ولی این کار مشکلات زیادی در پی دارد. چون تعهد جدی برای انتقال پول وجود ندارد و موارد زیادی از بروز مشکلات در انتقال دقیق و بهموقع پول به دانشجویان وجود داشته است. از سوی دیگر نظارت بر صرافیها به اندازه بانکها نیست و گاه ممکن است سوء استفادههایی در نقل و انتقال وجوه به خارج از کشور صورت گیرد.
در زمینه گردشگری، روزانه مبالغ زیادی توسط گردشگران ایرانی در خارج از کشور صرف میشود که بخش عمده آن به صورت نقدی انجام میشود. برای مثال سالانه حدود ۱۵۲ هزار نفر ایرانی به عنوان گردشگر به مالزی سفر میکنند که به طور متوسط بین ۳ تا ۵ هزار دلار به صورت نقدی هزینه میکنند. بنابراین سالانه حدود یک میلیارد دلار توسط گردشگران ایرانی در مالزی هزینه میشود و ابزاری برای مدیریت آن وجود ندارد. این امر موجب شده تا مخاطراتی از قبیل تحمل هزینههای بالاتر در تبدیل ارز، از دست دادن پول به دلیل سرقت و ... برای گردشگران ایرانی پدید آید. از سوی دیگر گردشگران خارجی که به ایران میآیند، امکانات لازم برای استفادهاز کارتهای اعتباری خود را در اختیار ندارند و دچار مشکل میشوند.
بنابراین در حوزه پرداختهای خرد، اگرچه به طرق مختلف گردش مالی انجام میشود، ولی به صورت غیرشفاف و غیرایمن و با بینظمی و هزینههای بیشتر انجام میشود. استفاده از کارتهای اعتباری بینالمللی میتواند نقش زیادی در توسعه گردشگری در ایران و کمک به سهولت در مبادلات خارج از کشور ایفا کند و نیز زمینه بروز بسیاری از تخلفات و فسادها در نقل و انتقال وجوه را از بین ببرد. همچنین به نظر میرسد با توجه به حجم زیاد متقاضیان این صنعت و امکان دریافت کارمزدهای مربوطه، کارتهای اعتباری بینالملی، میتواند به عنوان یک کسبوکار سودآور از سوی بانکها و دیگر موسسات فعال در این صنعت دیده شود. زیرا میتواند از بسیاری هزینههای اضافی جلوگیری کند، ضمن اینکه در این کسب وکار، همه هزینهها را مردم نمیدهند و بخشی توسط ناشر، فروشندگان و ... پرداخت میشود. از این رو این کسبوکار برای همه بازیگران در این حوزه فرصتهای جدید ایجاد میکند و برای سرمایهگذاری پتانسیل خوبی دارد.
چالشها و موانع توسعه کارتهای اعتباری بینالمللی
توسعه صنعت کارتهای اعتباری در ایران (چه به صورت داخلی و چه در سطح بینالمللی) با چالشهایی همراه بوده است. از آنجا که این مقاله بر کارتهای اعتباری بینالمللی متمرکز شده است، لذا در این بخش مهمترین چالشهای موجود در زمینه توسعه کارتهای اعتباری بینالمللی و مسایل مربوط به آنها بررسی میشود و حتیالامکان راهکارهایی برای رفع آنها پیشنهاد میگردد.
۱- مسائل فقهی
یکی از مشکلات ارائه کارت اعتباری در ایران، وجود برخی مسائل فقهی در رابطه با عقود مورد استفاده برای طراحی کارت اعتباری است. تاکنون عقودی مانند قرضالحسنه، جعاله و مرابحه برای طراحی کارت اعتباری در کشور استفاده شدهاند که هر یک مسائل مربوط به خود را داشتهاند و در برخی جهات از انطباق لازم با شریعت اسلام برخوردار نبودهاند.
۲- مشکلات قیمتگذاری و تعیین نرخ سود
یکی از چالشهایی که در مسیر توسعه کارت اعتباری بینالمللی وجود دارد، بحث قیمتگذاری و تعیین نرخ مناسب برای کارت اعتباری است. در این زمینه برخی عوامل مانند تورم بالا، تعیین دستوری نرخ سود و نبود نرخهای سود مرجع رسمی و شفاف در بازار پول موجب شده است تا بانکها و مشتریان تمایل چندانی به استفاده از کارت اعتباری نداشته باشند.
۳- نبود سازوکار مناسب اعتبارسنجی مشتریان
یکی از موانع اساسی گسترش کارت اعتباری چه در سطح داخلی و چه در سطح بینالمللی، نبود سازوکار مناسب اعتبارسنجی مشتریان بانکی است. هرچند تاکنون اقدامات و فعالیتهای خوبی در این زمینه صورت گرفته است، ولی هنوز آنگونه که باید سامانه جامع اعتبارسنجی در کشور وجود ندارد. در کشور ما سوابق و پیشینه افراد برای مشخص شدن میزان و قیمت اعتبار دریافتی توسط آنها به طور کامل مشخص نیست. از این رو حتی اگر سایر تمهیدات لازم برای رواج کارت اعتباری صورت گیرد، تا زمانی که نتوان سوابق و رتبه اعتباری افراد را در اختیار داشت، نمیتوان انتظار داشت که مسایل انتخاب معکوس (اعطای اعتبار به افراد کماعتبار) و مخاطره اخلاقی (بروز مشکلات در بازپرداخت اعتبار) وجود نداشته باشد.
۴- مسایل فرهنگی مربوط به کارت اعتباری
شبکه بانکی ایران هنوز آنگونه که باید کسبوکار کارت اعتباری را به خوبی نشناخته است و حتی برخی بانکها مقاومت زیادی در برابر آن نشان میدهند. زیرا تصور میکنند که کسبوکار کارت اعتباری برای آنها سودآور نیست یا اینکه به طور سنتی تمایل به پرداخت تسهیلات به مشتریان عمده دارند و ترجیح میدهند تا خود را درگیر فعالیتهای تامین مالی خرد نکنند.
۵- مشکلات نرخ ارز
تغییرات و نوسانات نرخ ارز به ویژه در برخی مقاطع زمانی که شدت بیشتری داشته است، عنصر مهمی بوده که شرایط تسویه و پرداخت را سختتر کرده است. برای مثال یکی از مشکلات اصلی برای شبکه بانکی تسویه دلار است که به ویژه در شرایط تحریم، به سختی انجام میشود و همین امر چالشی در مسیر توسعه کارتهای اعتباری بینالمللی خواهد بود. یکی دیگر از مسائل مربوط به نرخ ارز، تکنرخی نبودن آن است. در حال حاضر نرخ ارز مسافرتی با بازار آزاد متفاوت است و تسویه پرداختهای ارزی را دشوارتر ساخته است. افزون بر این موارد، زیرساختهای لازم برای عملیات تسویه ارزی نیز ضعیف است و امروزه خریدهای برخط، رزرو هتل و ... ساختار لازم برای پشتیبانی در حوزه عملیات تسویه ارزی را ندارد.
۶- کمبود استانداردهای بینالمللی در صنعت
هنگامی که قرار باشد کارت اعتباری در سطح بینالمللی منتشر شود، علاوه بر مسایل داخلی، لازم است استانداردهای بینالمللی نیز در نظر گرفته شود. در حال حاضر برخی استانداردهای بانکی کشور در حدی نیست که بتوان صنعت کارتهای اعتباری را به شکل مطلوبی توسعه داد. این امر هم در رابطه با استفاده از کارتهای اعتباری خارجی در داخل کشور و هم در رابطه با استفاده از کارتهای اعتباری داخلی در خارج از کشور وجود دارد.
۷- کمبود بسترها و زیرساختهای فنی
در حال حاضر در ابعاد فنی پرداختهای الکترونیک، قابلیتهای خوبی در صنعت بانکی کشور وجود دارد. اینکه در ایران همه سیستمها را تحت نظام واحدی مانند شتاب یا شاپرک ایجاد کردهایم، یک نقطه قوت است. وجود اینگونه بسترهای الکترونیکی و آمار روبهرشد پرداختهای الکترونیکی، زمینه مساعدی را برای توسعه صنعت کارت اعتباری فراهم کرده است. با وجود این در برخی موارد به ویژه در عرصه بانکداری بینالمللی، بسترهای فنی و عملیاتی لازم چندان مناسب نیست و لازم است با برطرف کردن این کاستیها شرایط مناسبتری به ویژه در صورت رفع تحریمها و گسترش فضای توسعه این صنعت فراهم گردد.
۸- نبود عزم لازم در سطح کلان
یکی از دلایل عدم توسعه کارتهای اعتباری بینالمللی آن است که هنوز در سطح کلان، عزم لازم برای حل این موضوع وجود ندارد و شاید این موضوع، معضل بزرگی دیده نمیشود. از این رو گرچه از نظر فنی و بانکی، امکانات لازم برای ورود به این عرصه فراهم باشد، به دلیل نبود عزم لازم در سطح کلان، امکان توسعه صنعت فراهم نخواهد شد.
۹- محدودیت دسترسی به اعتبار
به طور کلی سه نوع کارت بانکی وجود دارد: کارت نقدی، کارت پیشپرداخت و کارت اعتباری. یکی از مباحث اساسی در رابطه با است. هر کارتی توسط بانکهای داخل کشور به مشتریان ارایه شود، قالب اعتباری و غیراعتباری دارد. «اعتبار»، کارتهای اعتباری بودن آن خیلی مهم است. بیشتر کارتهای ویزا و مستر که پیش «اعتباری» وقتی درباره کارت اعتباری بینالمللی صحبت میکنیم، بحث از این به صورت محدود در بانکهای ما طراحی شده، از نوع پیشپرداخت است، یعنی نهتنها اعتباری وجود ندارد بلکه مبلغ مربوطه از قبل توسط فرد یا بانک تامین شده است.
۱۰- کاستیهای قوانین و مقررات
یکی از چالشهای موجود در مسیر توسعه کارتهای اعتباری بینالمللی، نبود قوانین و مقررات کافی و بهروز برای فعالان و بازیگران این صنعت است. در حوزه مقررات، بخشی از مقررات داخلی ما با مقررات بینالمللی تطابق دارد ولی بخشی از آن تطابق ندارد و در این زمینه باید بازنگری لازم در برخی قوانین و مقررات انجام شود.
۱۱- تحریمهای اقتصادی
یکی از مشکلات پیش روی صنعت کارت اعتباری بینالمللی، تحریمهای اقتصادی به ویژه در حوزه بانکی است. ممکن است تحریمهای اقتصادی در برخی مقاطع به ویژه از بعد سیاسی اثرگذار باشد و موجب شود تا کشورهای دیگر و شرکتهای فعال بینالمللی در صنعت کارت اعتباری به راحتی حاضر به همکاری با بانکهای ایرانی نباشند. با وجود این چون در صنعت کارتهای اعتباری، بیشتر مبالغ پرداختی از نوع خرد است، بحث تحریم چندان در آن مطرح نیست. زیرا مبالغ اندک اصولا مبالغی نیستند که در دنیای تحریم مطرح باشند.
ساعت 24 از انتشار نظرات حاوی توهین و افترا و نوشته شده با حروف لاتین (فینگیلیش) معذور است.