مشاور عالی رییس اتاق بازرگانی ایران

درها را بر روی ناامیدی ببندیم

ساعت ۲۴- احمد پورفلاح یکی از چهره‌های شناخته شده صنعت خصوصی ایران است که به دلیل حضور موثر در بحث‌های تشکل‌گرایی و نهادسازی خصوصی در کانون توجه قرار دارد. او که ریاست اتاق مشترک بازرگانی ایران و ایتالیا را برعهده دارد به تازگی از سوی غلامرضا شافعی رییس اتاق ایران، مشاور ارشد اتاق شده است. با توجه به اینکه پورفلاح سابقه طولانی در اتاق ایران دارد به نظر می‌رسد که نقش مشورتی او در شکل‌دهی به فعالیت‌های اتاق در دوره جدید بیشتر باشد.

dir="RTL" style="text-align:justify">احمد پورفلاح از طرف دیگر به دلیل اینکه در میان مدیران دولتی صنعت نیز چهره‌ای قابل قبول است اطلاعات دقیقی از شرایط اقتصاد ایران دارد. با او درباره چند مساله به صحبت نشستیم. آنچه در ادامه می‌آید پاسخ وی به پرسش‌هایی است که با او در میان گذاشته شده است.

تعامل ناگزیر با جهان

شاید اگر چرخ زمین و زمان نمی‌چرخید و روزگار همان بود که هزاران سال پیش بر بشر و مناسبات انسانی استیلا داشت، جامعه‌های کوچک پراکنده و دور از هم و بی‌خبر از وجود دیگری می‌توانستند به صورت جزیره‌های تنها زندگی کنند. خود بکارند و خود بخورند و تولید پوشاک و مسکن هم از دل طبیعت برایشان ممکن باشد. اما نیک می‌دانیم که زمین و زمان چرخیدند و آدمی نه‌تنها نیروی شگفت‌انگیز ذهن خویش را درک کرد، بلکه دانست که جز او و جامعه کوچکی که او در آن ساکن است جامعه‌های دیگری نیز هستند. نیروی شگفت‌انگیز ذهن آدمی بود که نیازهایش به بزرگ‌تر شدن و زندگی آرام و با رفاه بالاتر را با نوآوری در هر چیزی جواب می‌داد.

روزی که جیمز وات بر پایه نیاز آن روز انگلستان در راه صنعتی شدن نیروی بخار را کشف و به بازار عرضه کرد فاصله‌های دور از سختی و صعوبت دور شدند و رفت و آمد آدمی در دریا آسان شد. در این دوران بود که از سوی دیگر اندیشمندان اقتصادی به آدمیان یادآور می‌شدند که می‌توان از مزیت نسبی جامعه‌های دیگر در تولید کالاها استفاده کرد. این‌گونه بود که تعامل جامعه‌ها با هم ضرورت انکارناپذیر جامعه بشری شد. امروز و در شرایطی که دنیای بزرگ به دهکده‌ای کوچک تبدیل شده است نمی‌توان انتظار داشت که فلسفه خوداتکایی بر رفتار جامعه‌ها استیلای بی‌چون و چرا داشته باشد.

ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست و نمی‌توان با این فلسفه زندگی عادی و بالنده داشت. دو سال سخت تشدید تحریم‌ها و در شرایطی که ایران با بخش‌های بزرگی از دنیا تعامل داشت نشان داد که چه روزهای سختی در انتظارمان خواهد بود اگر بخواهیم به شرایط قبل برگردیم.

همه به هم نیاز داریم

یک دیدگاه شاید وجود داشته باشد که ایران را کشوری بسیار فراتر از آنچه هست می‌پندارد و معتقد است که ما نیازی به جهان نداریم و جهان است که به ما نیاز دارد. این نگاه نباید بر مناسبات حاکم باشد زیرا تهدیدآمیز است. توجه داشته باشیم که همه جامعه‌ها به هم نیاز دارند و باید برای برطرف کردن نیازها همکاری باشد. این تفکر اگر بر مناسبات حاکم شود و وضع به روزهایی برگردد که تشدید تحریم‌های ایران از سوی غرب در دستور کار بود فاجعه درست می‌شود. یادمان باشد که متاسفانه جامعه ایرانی در دنیای صنعتی شده امروز در تولید فکر، تولید محصول با کیفیت جهانی و خدمات قابل اعتنا سهم بالا و نقش پررنگی ندارد و برای زندگی مادی نیاز به دنیا دارد. نباید همه تخم‌مرغ‌ها را در سبد خوداتکایی گذاشت و یادمان باشد که تجربه تشدید تحریم‌ها به ما می‌گوید حتی داشتن ارتباط کمرنگ با دنیا برای اقتصاد ایران مفید نیست.

نقش کاغذپاره‌ها

در روزها و سال‌هایی که غرب به ویژه ایالات متحده امریکا با همه قدرت و نیرویش محاصره اقتصاد ایران را در دستور کار داشت و در هر مقطع از زمان دامنه و ژرفای تحریم‌ها را تشدید می‌کرد کسانی در ایران می‌گفتند قطعنامه‌ها کاغذپاره است. اما این افراد و همه مردم ایران به چشم دیدند که همین کاغذپاره‌ها اقتصاد ایران را به روزهای سخت رساند و نیازهای برطرف نشده در هر فعالیت و هر بخش هر روز افزایش می‌یافت. نکته جذاب و درس‌آموز این است همان دولتمردانی که قطعنامه‌های تحریم اقتصاد ایران را کاغذپاره می‌دانستند برای مذاکره با امریکا پیشگام شدند و می‌خواستند که این مذاکرات انجام شود که در دوره آنها ممکن نشد.

اعتمادسازی و اخلاق‌مداری

تصمیم‌ها و اقدام‌های رخ داده در دولت‌های قبلی در حوزه‌های گوناکون سیاست داخلی،‌ سیاست خارجی و مسایل فرهنگی و مسایل اجتماعی برآیندش این شد که بی‌اعتمادی در جامعه نسبت به نهاد دولت روندی فزاینده پیدا کرد. اخلاق کسب و کار و مناسبات اجتماعی که سرمایه اجتماعی هر جامعه‌ای را شکل می‌دهند سست شد و فرو ریخت. اگر مناسبات اخلاقی در جامعه سست باشد هیچ کار مثبتی در بلندمدت انجام نخواهد شد. مناسبات اخلاقی به گمان برخی اندیشمندان از قانون هم بالاتر است و جامعه غیراخلاقی جامعه‌ای است که حقوق بشر را رعایت نمی‌کند و قانون را زیر پا می‌گذارد. ایران علاوه بر آموزه‌های ملی به آموزه‌های دینی محکمی مجهز است و این آموزه‌ها آدمی را به معنویت دعوت می‌کنند. مصلحان جامعه ایرانی اجازه ندهند که اخلاق و قانون سست و بی‌اثر شوند و باید همه ابزارها و نیروهای ممکن در مسیر بازسازی اخلاقی قرار گیرند.

توانایی ذاتی ایران و رفتار اروپایی‌ها

با وجود اینکه در ۸ سال فعالیت دولت‌های نهم و دهم و حتی در برخی مسایل فعالیت دولت فعلی موجب تضعیف اقتصاد ایران شده است اما ایران توانایی‌های ذاتی قابل اعتنایی دارد که رهبران اروپایی آنها را خوب دیده و تشخیص می‌دهند. با وجود اینکه رتبه ایران در شاخص کسب و کار و اجزای آن چندان مناسب نیست و نمره خوبی نداریم. اما این توانایی‌های پنهان و پیدا راه ورود شرکت‌های اروپایی به ایران را هموار کرده است. ایران دارای جمعیت ۸۰ میلیون نفری است که ۶۰ درصد بیشتر از جمعیت کل کشور عرب حاشیه خلیج فارس است و این یک بازار بزرگ به حساب می‌آید. مناسبات فرهنگ ایرانی گونه‌ای است که گرایش مصرفی ایرانیان را به آنچه در غرب هست نزدیک می‌کند و آنها می‌توانند به این بازار امیدوار باشند. در همسایگی ایران ۴۰۰ میلیون نفر در چند کشور سکونت دارند که نزدیک به ۷ درصد جمعیت جهان است و می‌توانند بازار مناسبی باشند. ایران با همین میزان تولید ناخالص داخلی و حجم تجارت در میان ۳۰ کشور بزرگ قرار دارد که یک نقطه اتکا به حساب می‌آید. ایران نیاز به سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، در بهره‌برداری از نفت و گاز و معدن دارد، ایران دارای جمعیت مستعد باسواد است که شمار زیادی تحصیلکرده دارد و... این توانایی‌ها چیزی نیست که اروپایی‌ها آن را تشخیص ندهند.

رهبران سیاسی و روسای شرکت‌های بزرگ اروپایی با تشخیص این توانایی‌ها بود و هست که در ۲ سال گذشته ده‌ها هیات به ایران فرستادند تا قرارداد منعقد کنند. من می‌دانم که ده‌ها مدیر و مالک از هزاران بنگاه ایتالیایی به تهران آمدند و فضای کسب و کار را رصد کرده‌اند. با توجه به اینکه اروپایی‌ها می‌خواهند بازار جدید سرمایه و کالا به دست آورند ایران را کشوری مستعد تشخیص داده و به ایران هجوم آورند.

در روی بر روی ناامیدی ببندیم

ایرانیان از اخبار و فعالان صنعتی و اقتصادی خصوصی به چشم و از نزدیک دیدند که مالکان هزاران بنگاه اقتصادی در هیات‌های گوناگون به تهران آمدند و خواستار عقد قرارداد، تفاهم و همکاری با ایرانیان شدند. بخش عمده‌ای از آنها اکنون در حال رصد کردن هستند تا شرایط بهتر شود. اما بدون تعارف باید گفت که برخوردهایی شده است که شماری از مدیران بنگاه‌های اروپایی آن انگیزه‌های نخستین را از دست می‌دهند.

اگر این شرکت‌ها نیایند و سرمایه‌گذاری خارجی لباس عمل نپوشد و شرایط طوری شود که انگار تحریم‌ها پابرجا هستند جامعه فعالان اقتصادی و جامعه ایرانی دچار ناامیدی خواهد شد. باید هر کاری در چارچوب عرف و قانون انجام شود که درها را بر روی ناامیدی ببندیم. باید قراردادهای امضا شده و تفاهمنامه‌های منعقد شده اجرایی شوند تا جامعه از رخوت بیرون آید. البته در همین شرایط هم آمارها نشان می‌دهد که ورود سرمایه خارجی نسبت به سال‌های قبل جهش داشته است و این مایه امیدواری است. امیدواریم موضوع مشکل‌ساز بانکی نیز حل شود و سرمایه‌گذاری خارجی با شتاب بیشتری در ایران جریان پیدا کند.

اتاق ایران و سرمایه‌گذاری خارجی

یکی از تنگناهایی که در شروع موج ورود سرمایه‌گذاری خارجی وجود داشت این بود که آنها بیشتر جذب شرکت‌های دولتی می‌شدند و مدیران دولتی پیشگام شده بودند. با تلاش بخش خصوصی اما روندها تغییر یافت و شرکت‌های اروپایی و ژاپنی و کره‌ای به سمت بخش خصوصی ایران آمدند. تشکل‌های خصوصی نیز توانستند سرمایه‌گذاران را متقاعد کنند به ایران بیایند.

توجه داشته باشیم که ساختار اقتصاد ایران گونه‌ای است که پروژه‌های بزرگ دراختیار دولتی‌هاست. اتاق ایران به مثابه نیرومندترین نهاد خصوصی در ۲ سال اخیر تلاش کردند سرمایه‌گذاری در بخش‌های متوسط را از طرف خارجی‌ها تسهیل کند. در شرایط حاضر اما مشکلات بانکی سد راه شده است و دولت می‌تواند از توانایی‌های اتاق‌ برای حل این مساله استفاده کند. اتاق بازرگانی باید آموزش کافی به شرکت‌های ایرانی برای مذاکره با خارجی‌ها عرضه کند و این طور نباشد که برخی مدیران حتی کارت ویزیت نداشته باشند.