گوشه ای از سرگذشت روان‌شناسی در ایران

کاش می شد گالوپ را راستی آزمایی کرد

ساعت 24-در حالی که ایرانیان برای درمان دردهای جسم خود به پزشک متخصص مراجعه می کنند و هزینه های بهداشت و درمان یکی از هزینه های رو به رشد خانوارهای ایرانی شده است اما به نظر می رسد به روح و روان خود چندان رسیدگی نمی کنند. شهروندان ایرانی هنوز راه درمان خشم و اندوه خود را با استفاده از داشته های ذهن خود انجام می دهند و راه رفتن به درمانگاههای روانکاوی را یادنگرفته اند .

روزگار سیاسیو فرهنگی درون مرزهای ملی نیز البته بر وخامت رفتار خشم آلود ایرانیان می افزاید. این درحالی است که بنابر نوشته رادیو فارسی زبان فرانسه ایران دست کم چندین دهه است دراین رشته دانشجو می پذیرد ونهادهای حتی غیر دولتی نیز در این عرصه فعالیت دارند .

چند روز پیش مؤسسۀ نظرسنجیِ «گالوپ»، یکی از نامدارترین و معتبرترین مؤسسه‌های نظرسنجی در جهان، در گزارش سالانۀ خود دربارۀ شیوۀ زندگی مردم جهان، ایرانیان را زودخشم‌ترین و برافروخته‌ترین مردم جهان اعلام کرد. سال‌هاست مؤسسۀ گالوپ در گزارش‌های سالانه اش ایران را جزو چند کشوری قرار می‌دهد که در آن‌ها شُمارِ شهروندانِ ناشاد، خمشگین، افسرده‌ و روان‌پریش بسی بیش از کشورهای دیگر است. بیشتر مطالعات رسمی و غیررسمی در ایران نتایجِ نظرسنجی‌های مؤسسۀ گالوپ را کم و بیش تأیید می‌کنند. ناشادی، افسردگی، زودخشمی و روان‌پریشی علت‌های اجتماعی، تاریخی، شخصی و ارثی می‌توانند داشته باشند که روشن کردن آن‌ها کار پژوهشگران رشته‌های گوناگون علوم اجتماعی یا انسانی است. در این میان، رشته ای که یکسره به پدیده‌های روانی، رفتارها و فرآیندهای ذهنی می‌پردازد، روان‌شناسی نام دارد که خود به شاخه‌های گوناگون تقسیم شده است. کاش می شد یک نهاد ایرانی در این باره نتایج نظرسنجی گالوپ را راستی آزمایی می کردو سرچشمه های این وضع را می یافت.آموزش روان‌شناسیِ مدرن را در ایران علی اکبر سیاسی و محمدباقر هوشیار پس از بنیان‌گذاری دارالمعلمینِ مرکزی در سال ۱۹۱۹ و دانشگاه تهران در سال ۱۹۳۴ میلادی آغاز کردند. دارالمعلمینِ مرکزی در ۱۹۲۸ به دارالمعلمینِ عالی و در سال ۱۹۳۳ به «دانشسرای عالی برای تربیت معلم» تبدیل شد. علی اکبر سیاسی روان‌شناسی را در دانشگاه سوربن پاریس خوانده بود و محمدباقر هوشیار در دانشگاه مونیخ. کتابِ «علم النفس یا روان‌شناسی از نظر تربیت» را علی اکبر سیاسی در سال ۱۹۳۸ چاپ کرد. در همان سال محمد باقر هوشیار نیز کتاب «سنجش هوش یا روان‌شناسی علمی» را به چاپ رساند.با این حال، تا دهۀ ۱۹۵۰ میلادی، روان‌شناسی تنها بخشی از برنامه‌های درسیِ رشتۀ فلسفه و علوم تربیتی بود و آن را در دوره‌های تربیت معلم تدریس می‌کردند. اما در سال‌های دهۀ پنجاه میلادی نخست در دانشگاه تهران و سپس در دانشگاه‌هایِ دیگرِ ایران دورۀ لیسانسِ روان‌شناسی بنیان گذاشتند. چندی بعد دورۀ فوق لیسانس آن نیز در دانشگاه تهران برپا شد و سپس «مؤسسۀ روان‌شناسی» به همت دکتر محمود صناعی پا گرفت. کوشش‌های او را در جایگیر کردن علم روان‌شناسی در ایران بسیاری از کارشناسانِ ایرانیِ این رشته ستوده اند. او روان‌شناسی را در دانشگاه لندن خوانده بود و در انگلستان نیز به عنوان روانکاو و دانشمند از اعتبار و احترام علمی برخوردار بود. یکی از کارهای سودمند و اثرگذار او را ترجمۀ کتاب «اصول روان‌شناسی» نورمن ال مان (Norman L. Munn) می‌دانند.با دکتر سعید شاملو معروف به پروفسور سعید شاملو، روان‌شناسیِ بالینی نیز در ایران پا گرفت. او دارای درجۀ دکتری در روان‌شناسی بالینی و فوق دکتری در «روان- درمانی» از دانشگاه‌های معتبر آمریکا بود و مدتی در مقام روان‌شناسِ بالینی در بخش روان‌پزشکیِ بیمارستانِ ایلی نویز کار کرده بود. در رشد و گسترش روان شناسی در ایران، یکی دیگر از شخصیت‌های علمیِ اثرگذار را دکتر محمدنقی براهِنی می‌دانند. او در دانشگاه‌های لندن و کُلُمبیا روان‌شناسیِ پرورشی خوانده بود و برای نخستین بار «روان آزمایی» را در ایران مطرح کرد. او در دانشکدۀ علوم تربیتی دانشگاه تهران تدریس می‌کرد و چندین کتاب آموزشی در زمینۀ روان‌شناسی پرورشی و روان آزمایی‌ به فارسی ترجمه کرده است. توجه به آزمون‌های روانی را در وزارت علوم و آموزش و پرورش در ایران نتیجۀ کوشش‌های او می‌دانند.پیشرفت روان‌شناسی در ایران و تخصصی شدن شاخه‌های گوناگون آن در دانشگاه‌ها و مراکز علمیِ کشور ادامه دارد. اما هنوز معلوم نیست تا چه اندازه کارشناسان این علم از عهدۀ درمانِ بیماران روانی برمی آیند. در ایرانِ امروز برپایۀ مطالعات علمی بیش از ۱۸ میلیون ایرانی دچار آشفتگی روانیِ پیشرفته اند. بسیاری از مردم دچار افسردگی، نگرانی، بی‌قراری، شوریدگی و پریشانی اند.

به گفتۀ دکتر عباسعلی اللهیاری، رئیس «سازمان نظام روان‌شناسی و مشاوره» و نمایندۀ مردم کرمانشاه در مجلس شورای اسلامی، دولت به مسائل روان شناختی و بهداشتِ روان بی‌توجه است. مردم و مسئولان کشور برپایۀ تصور نادرست سنتی، سلامت را سلامت جسمانی می‌دانند و تنها به فکر سلامت فیزیکی و جسمانی اند. اگر مردم به مکتب‌های دروغین عرفانی، رمالی و جادوگری روی می‌آورند، به سبب آن است که روان‌شناسی، روان‌کاوی، روان‌شناسی بالینی و مشاورۀ علمی به آشفتگی روانی و روحی آنان نمی‌پردازند.