چرا هنوز بایدن به برجام بازنگشته است؟

ساعت 24-جو بایدن، رییس‌جمهور جدید امریکا که بیش از پنج هفته است وارد کاخ سفید شده اما هنوز به برنامه جامع اقدام مشترک بین ایران و شش قدرت جهانی بازنگشته است. این در حالی است که در دوران مبارزات انتخاباتی بارها از بازگشت به برجام سخن به میان آورده بود و همچنین در دورانی که برجام به امضا رسید، بایدن معاون رییس‌جمهور امریکا بود. حال این سوال مطرح است که چرا هنوز رییس‌جمهور جدید امریکا به توافق هسته‌ای بازنگشته است؟ در پاسخ به این سوال می‌توان چند دلیل را مطرح نمود که در ادامه و در این تحلیل کوتاه به برخی از آنها اشاره خواهد شد.

الف- یکی از دلایل اصلی عدم بازگشت بایدن به برجام تاکنون، علاقه رییس‌جمهور جدید ایالات‌متحده و تیم همراه او و خصوصا جک سالیوان مشاور امینت ملی امریکا، به زیرساخت‌های تحریمی ایجاد شده در دوران ترامپ علیه جمهوری اسلامی ایران است. گرچه فشار حداکثری ترامپ در چند سال گذشته به نتیجه دلخواه در قبال تهران نرسید، اما جو بایدن علاقه چندانی به از بین بردن زیرساخت‌های تحریمی ایجاد شده ندارد؛ زیرا این زیرساخت‌ها می‌توانند برای فشار به ایران به عناوین مختلف و در برهه‌های گوناگون مورد استفاده قرار گیرند؛
ب- نگاه بایدن به مساله ایران برخلاف اوباما، پیش بردن همه پرونده‌ها به ‌صورت همزمان است، تیم همراه بایدن بر این عقیده هستند که می‌بایست همه پرونده‌های مهم بین تهران و واشنگتن از قبیل صلح خاورمیانه، نفوذ منطقه‌ای ایران، پرونده موشکی و هسته‌ای به ‌صورت همزمان حل و فصل شوند، لذا اگر تحریم‌های وضع شده در دوران ترامپ بخواهد در قبال برگشت تعهدات برجامی ایران برداشته شوند آنگاه دستان ایالات‌متحده درخصوص دیگر پرونده‌ها با تهران خالی است و مابه‏ازایی برای پرداخت و فروش به ایران وجود نخواهد داشت و این مساله باعث ترغیب ایران در دیگر پرونده‌ها برای دادن امتیاز نخواهد شد و لذا تیم همراه بایدن علاقه چندانی به لغو کامل و یک‌باره تحریم‌های وضع شده در دوران ترامپ را ندارند و به همین خاطر فعلا سیاست دفع‏الوقت را در پیش گرفته‌اند تا ایران به خاطر فشار تحریم‌های موجود، راضی به برداشته شدن تدریجی آنها باشد و از سوی دیگر راضی به مفتوح شدن دیگر پرونده‌ها نیز باشد؛ زیرا مقامات امریکایی می‌دانند که دولت فعلی ساکن در پاستور نیاز به برداشته شدن تحریم‌ها و یا حداقل بخشی از آنها قبل از 28 خرداد سال 1400 و به خاطر مساله انتخابات را دارد؛ به همین خاطر امریکا عجله‌ای بر برداشته شدن تحریم‌ها ندارد و بر این عقیده است که تاخیر در این کار هیچ ضرری به ایالات‌متحده نخواهد رساند و این ایران است که در فشار است و این موضوع درنهایت ایران را قانع به دو مساله فوق‌الذکر یعنی برداشته شدن مرحله‌ای و تدریجی تحریم‌ها و همچنین مذاکره بر سر دیگر موضوعات از قبیل موشکی و نفوذ منطقه‌ای خواهد کرد و زیرساخت‌های تحریمی ایجاد شده در این موضوع یعنی اقناع‌سازی ایران نقش بارزی خواهند داشت.
ج- دلیل دیگر اینکه، زمان گریز هسته‌ای ایران هنوز به مرحله حساسی نرسیده است که ایالات‌متحده را نگران کند. گرچه سلاح هسته‌ای جایگاهی در دکترین دفاعی جمهوری اسلامی ایران ندارد و مقام معظم رهبری نیز بارها به این مورد اشاره کرده و آخرین آنها در دیدار با اعضای مجلس خبرگان رهبری در چهارم اسفند ماه سال جاری بوده است، اما کاهش زمان گریز هسته‌ای موضوعی است که ایالات‌متحده را نگران خواهد کرد و حاضر است که به خاطر این موضوع اقدامات عاجلی از قبیل لغو تحریم‌های وضع شده در دوران ترامپ را در دستور کار خویش قرار دهد. زیرا طبق برجام و از زاویه دید غربی‌ها زمان گریز هسته‌ای قریب یک سال بوده که این زمان فرصت لازم را در اختیار غربی‌ها در صورت اقدام خلاف برجامی ایران برای هرگونه اقدام احتمالی قرار می‌داده است. لذا گرچه ایران در چندین مرحله و پس از صبر استراتژیک یک‌ساله خود پس از خروج ترامپ از برجام، کاهش تعهدات برجامی انجام داد، اما زمان گریز هسته‌ای را چندان کاهش نداده و نگرانی جدی را در غربی‌ها ایجاد نکرده است؛ زیرا توانایی ساخت سلاح هسته‌ای توسط تهران یکی از خطوط قرمز جدی غرب و ایالات‌متحده بوده است. شاید بتوان اشاره مقام معظم رهبری به نیاز ایران به غنی‌سازی 60درصدی در آینده برای پیشران‌ها در نشست با اعضای مجلس خبرگان رهبری در چهارم اسفند را در همین راستا ارزیابی کرد تا خیال طرف‌های غربی به‌صورت کامل از این موضوع یعنی گریز هسته‌ای راحت نباشد.
د- دلیل دیگر را در نوع نگاه دموکرات‌ها به مسائل داخلی ایران ارزیابی کرد. گرچه جمهوری‏خواهان و خصوصا ترامپ و تیم همراه او تفاوت چندانی برای جناح‌ها و گروه‌های مختلف در ایران قائل نبودند، اما دموکرات‌ها برخلاف جمهوری‌خواهان در این حوزه تمایز قائل هستند و دولت و حکومت ایران را شبیه توپ بیلیارد فرض نکرده و به دنبال تاثیرگذاری بر تحولات و موضوعات داخلی ایران هستند و این موضوع زمانی برجسته‌تر می‌شود که زمان چندانی تا انتخابات سیزدهمین دوره ریاست‌جمهوری در ایران باقی نمانده و بایدن و تیم همراه او نیم‌نگاهی نیز به این انتخابات خواهند داشت، خصوصا آنکه قانون برجامی مجلس نیز در آذر ماه به تصویب رسید و ممکن است از این قانون برداشت‌های جناحی و حزبی صورت گیرد. لذا بایدن بر این عقیده است که هرگونه اقدام او درخصوص لغو تحریم‌های وضع شده در دوران ترامپ ممکن است به ‌حساب یک جناح در ایران واریز شده و در نتیجه انتخابات تاثیرگذار باشد.
ه- دلیل دیگر، جایگاه خاورمیانه در سیاست خارجی امریکا و جو بایدن است. برخلاف دهه‌های گذشته دیگر منطقه غرب آسیا ارزش و جایگاه گذشته را برای ایالات‌متحده ندارد و سیاست کلان امریکا مهار چین است. این رویکرد از دوران اوباما و در سال 2011 شروع شد در دوران ترامپ نیز ادامه یافت و بایدن نیز در اولین سخنرانی رسمی خود در محل وزارت خارجه به آن اشاره کرد و گفت که از رقابت با چین استقبال می‌کند. نکته قابل‌ تامل اینکه در اولین سخنرانی رییس‌جمهور جدید امریکا به ‌جز جنگ یمن اشاره‌ای به ایران و خاورمیانه نشد تا بایدن این سیگنال را به منطقه بدهد که منطقه غرب آسیا جایگاه چندانی در سیاست خارجی امریکا نخواهد داشت و لذا مساله ایران و برجام در اولویت نخست امریکا قرار ندارند. همچنین سروسامان دادن به موضوعات داخلی امریکا از قبیل کرونا، واکسیناسیون، دعواهای جناحی و حزبی پس از اقدام تحریک‌آمیز ترامپ در ششم ژانویه و مشکلات اقتصادی نیز از دیگر دلایلی می‌تواند باشد که فعلا ذهن رییس‌جمهور جدید امریکا را به خود مشغول ساخته و برجام در اولویت نخست او نیست.
و- شاید دلیل دیگر متغیرهای منطقه‌ای تاثیرگذار از قبیل عربستان سعودی، رژیم اسراییل و امارات عربی متحده است که به‌ صورت جدی مخالف هرگونه بازگشت امریکا به برجام هستند. لذا بایدن به دنبال فروش کاهش تعهدات برجامی ایران و کاهش زمان گریز هسته‌ای و قانون مجلس شورای اسلامی کشورمان به کشورهای مذکور برای راضی نمودن آنها به ‌منظور بازگشت به برجام است. لذا می‌توان ارزیابی اطلاعاتی دستگاه‌های اطلاعاتی برخی از این کشورها مبنی بر فاصله دو تا سه ساله ایران با ساخت بمب هسته‌ای را در این راستا ارزیابی کرد تا فوریت بازگشت بایدن به برجام را از حیز انتفاع ساقط کنند و ضرورت آن را کمرنگ جلوه دهند.
در مجموع به نظر می‌رسد بایدن به دنبال بازگشت به برجام است و همچنین به دنبال توافق‌های گسترده‌تر درخصوص دیگر موضوعات با ایران است و همچنین از سویی به دنبال طولانی‌تر کردن زمان‌بندهای غرب آفتاب در برجام نیز هست، اما متغیرهای متعدد و تاثیرگذار و نوع نگاه مستاجران جدید کاخ سفید بر این روند بسیار تاثیرگذار بوده و بر این عقیده هستند که عجله در بازگشت به برجام و لغو تحریم‌های وضع شده و از بین بردن زیرساخت‌های تحریمی ایجاد شده، پیروزی بزرگ دیگری برای ایران پس از پیروزی در فشار حداکثری ترامپ است و این موضوع هم افزایش قدرت منطقه‌ای ایران را در پی خواهد داشت و هم نارضایتی متحدان و هم‌پیمانان امریکا در منطقه را. همچنین چندجانبه‏گرایی و فراآتلانتیک‏گرایی مقامات جدید امریکا و تلاش برای هماهنگی کامل با اروپا نیز بر نحوه و سرعت بایدن به برجام تاثیرگذار بوده است. البته هویداست که دوران فشار حداکثری به سر آمده و دیوار تحریم‌ها ترک برداشته و در حال ریزش است و فقط ممکن است چند ماهی طول بکشد. در نهایت اینکه سفر رافائل گروسی به تهران و توافق فنی و سه ماهه او با مقامات کشورمان را می‌توان با هماهنگی غرب دانست و بیان کرد که ایالات‌متحده دیر یا زود به برجام بازخواهد گشت، اما چند و چون آن است که فعلا در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.