مساجد، پارک ها و خیابانها به عرصه قدرت طلبی دولت تبدیل شده اند

اهمیت فضای عمومی در قدرت طلبی دولت ترکیه

ساعت24- اوایل امسال، اسکرین بوردهای بزرگی توسط حزب حاکم عدالت و توسعه در گوشه و کنار خیابانهای استانبول بر پا شد. از کودتای نافرجام 15 جولای به این سو، این اسکرین بوردها اخبار و تصاویر تبلیغاتی بر علیه کودتا و در حمایت از راهپیمایی های هواداران دولت با شعارهایی مثل "حاکمیت میلتین دیر" (حاکمیت متعلق به ملت است) نمایش می دهند.

البته این تصاویر همه را تحت تاثیر قرار نمی دهد. به عنوان مثال، پیشخدمتی در خیابان نبی زاده – خیابانی پر از قهوه خانه و مسافرخانه در استانبول- شانه بالا می اندازد و می گوید: "همه اش مزخرف است."
از زمان آزاد سازی اقتصاد در دهه 1980، استانبول به کارگاهی بزرگ برای پروژه های عمرانی و ساختمان سازی تبدیل شده است. کمی دورتر از خیابان نبی زاده، محله تارلاباسی واقع شده است؛ محله ای که به خاط یک پروژه عمرانی و بازسازی، خیابان های زیادی در آن ویران شده و خانواده های زیادی هم مجبور به نقل مکان شده اند. پروژه های مشابه در سراسر استانبول باعث شده هزاران شهروند از مرکز شهر به خانه های جدید در نواحی دور افتاده نقل مکان کنند.
اسکرین بوردی که در تقاطع این دو محله اخبار حزب عدالت و توسعه را پخش می کند، یادآور دوران "دولت بابا" (حکومت آتا ترک) و ظرفیت آن برای نفوذ به زندگی روزمره شهروندان است.
به گزارش ساعت 24،مداخله و تغییر فضای عمومی، برای دولت آنکارا و ایده "ترکیه جدید" نقشی اساسی دارد. این ایده، در قالب یک پروژه زیبایی شناختی، از گذشته عثمانی و سلجوقی ترکیه نشأت می گیرد. "ترکیه جدید" پروژه های چشم نواز و مجللی را در بر می گیرد که دو نمونه بارز آن، مسجد چاملیجا و پروژه متوقف شده گزی در میدان تقسیم استانبول است. هر دو پروژه مذکور، انتقاد شدید ساکنان شهر، آرشیتکت ها و برنامه ریزان شهری را در پی داشته است. بعد از کودتای نافرجام اخیر، یکی از نخستین اعلان های رئیس جمهور رجب طیب اردوغان، این بود که پروژه احداث نسخه المثنی یک سربازخانه دوران عثمانی در پارک گزی میدان تقسیم، از سر گرفته خواهد شد. این همان پروژه ای است که در سال 2013 اعتراضات گسترده ای را برانگیخت و باعث شد بسیاری قبول کنند اردوغان به یک حکومت اقتدارگرا روی آورده است.
در مقابل نیز کسانی هستند که فکر می کنند پروژه هایی مثل مسجد چاملیجا، با اقبال عمومی روبرو خواهند شد. یاشار عدن علی، کارشناس برنامه ریزی شهری یکی از آنهاست. این طیف دیدگاه به ویژه بین حامیان دولت و مسلمانان محافظه کاری دیده می شود که پیش از قدرت گیری حزب عدالت و توسعه، به حاشیه رانده شده بودند. یاشار می گوید: "مردم کشوری را می بینند که در مسیر مدرنیته و قدرتمند شدن قرار گرفته است."
پروژه هایی مثل مسجد چاملیجا در سیاست های اقتصادی دولت، تغییر و تحول استانبول و اسلامی ساختن چهره این شهر، نقشی اساسی دارند. مسجد چاملیجا پس از تکمیل در سال 2018، سی و هفت هزار و پانصد نمازگذار را در خود جای خواهد داد. این مسجد همچنین مجهز به یک کتابخانه، چندین فروشگاه و همچنین فضای پارکینگ با ظرفیت 3500 خودرو خواهد بود.
مراد جمال یالچینتان، کارشناس برنامه ریزی شهری در دانشگاه هنرهای زیبای "معمار سنان" می گوید چند دهه توسعه به طرز مشخصی کاراکتر و شخصیت شهر استانبول را عوض کرده است. این شهر، زمانی جایی بود که در آن، محله های فقیرنشین و محلات اعیان نشین، شانه به شانه یکدیگر قرار داشتند. اما حالا ساکنان مرکز شهر به حومه نقل مکان کرده اند؛ نواحی محافظت شده، همگی زیر چرخه ساخت و ساز قرار گرفته و پروژه های غول آسا به دیگر عوامل و عناصر انسانی در برنامه ریزی شهری ترجیح داده شده است. تغییرات زیرپوستی و ظریف دیگری هم در حال رخ دادن است. افطاری های سازماندهی شده در میادین عمومی شهر حین ماه رمضان، و محدودیت فروش نوشیدنی های الکلی، از جمله اقداماتی است که حزب عدالت و توسعه برای تطبیق فضای عمومی با دکترین محافظه کارانه خود انجام داده است.
در کشوری که بسیاری از فعالیت های سیاسی و اجتماعی مربوط به آن، خارج از مرزها رخ می دهد، کنترل خیابان ها و میادین، اهمیتی حیاتی می یابد. پس از کودتای نافرجام 15 جولای، میادین ترکیه به اشغال شبانه تظاهرکنندگان طرفدار دولت درآمده است؛ تظاهرکنندگانی که هم پرچم ملی ترکیه و هم پرچم اسلامگرایان را در دست دارند. این راهپیمایی ها در تجمع گسترده هفتم آگوست در منطقه ینیکاپی به اوج خود رسید. اگرچه عمده جمعیت را طرفداران حزب عدالت و توسعه تشکیل می دادند، اما احزاب اپوزیسیون نیز در این راهپیمایی حضور داشتند. (حزب دموکراتیک خلق که طرفدار کردهاست، به تجمع دعوت نشده بود اما حتی همین حزب نیز تجمعات ویژه خود را برگزار می کند.) گرم شدن روابط حزب عدالت و توسعه با اپوزیسیون می تواند نشان دهنده این باشد که گروههای سکولار و اسلامگرا در پارلمان ممکن است همکاری های نزدیکتری را با هم آغاز کنند. در زمانه ای که شرایط آینده ترکیه غیر قابل پیش بینی است، این تحول می تواند نشانه امید بخشی باشد. با این حال به نظر نمی رسد در پروژه های نمادین و سمبلیکی که حزب عدالت و توسعه آغاز کرده، تغییری ایجاد شود. تعبیر و تفسیر ویژه ای که از این پروژه ها می توان استنباط کرد، این است که حزب عدالت و توسعه می خواهد گذشته عثمانی ترکیه را به روز رسانی کند و البته به نظر نمی رسد که بتواند این مسیر را بدون چون و چرا و بی هیچ مانعی طی کند.

منبع: اکونومیست/ترجمه: فرهاد فرجاد