نبرد بزرگ موصل
اتحاد شکننده و پیامد مبهم نیروهای حاضر در مبارزه
ساعت ۲۴- اکنون که این نوشته را در صفحه نمایشگر خود در رایانه یا تلفن همراه موبایل می‌خوانید در آن سوی مرزها، در عراق و در اطراف شهر موصل غوغایی بزرگ و جنگی بی‌امان در جریان است. هدف از جنگ آن‌طور که رهبران امروز عراق می‌گویند، آزادسازی پایتخت داعش از جنگجویان این گروه است که چندین سال است این شهر را در کنترل دارند. در این نبرد چه کسانی از کدام کشورها حاضرند؟
هر یک از این بازیگران طرح‌هایی برای تامین امنیت در این شهر دارند ولی در عین حال نگران کسب امتیازات و منفعت احتمالی دیگر بازیگران‌اند و در واقع از منظر «بازی با حاصل جمع صفر» به مساله نگاه می‌کنند (بُرد یک طرف به معنای باخت طرف دیگر این بازی سیاسی است و جمع بُرد و باخت‌ها صفر می‌شود) .
به هر صورت، نبرد برای بازپس‌گیری موصل که طولانی پیش‌بینی می‌شود پرسش‌هایی را مطرح می‌کند از جمله، آیا این عملیات در صورت موفقیت می‌تواند نقطه پایانی به خشونت‌های دیرپای عراق بگذارد یا اینکه صرفاً فصل جدیدی را در رویارویی فرقه‌ای دوام‌دار این کشور خواهد گشود؟
آمریکا و آموزش نیروها، تضعیف داعش
اظهارات برخی از مقام‌های آمریکایی نشان می‌دهد که مراحل اولیه عملیات موصل با یک حمله گازانبری توسط یگان‌های نیروی زمینی ارتش عراق از جنوب شرق و پیشمرگ‌های کرد از شمال غربی این شهر شروع خواهد شد.
این حمله که طرح‌ریزی، سازماندهی، تجهیز و آموزش یگان‌های شرکت‌کننده در آن و همچنین برقراری هماهنگی‌های سیاسی مربوط به آن میان آمریکا، دولت بغداد و دولت اقلیم کردستان ماه‌ها طول کشیده است، نقطه عطفی در جنگ علیه داعش و بیرون راندن این گروه از عراق محسوب می‌شود.
آمریکا در چهارچوب عملیات نظامی‌اش علیه داعش در سوریه و عراق، موسوم به «عملیات عزم باطنی»، در آماده‌سازی یگان‌های ارتشی، امنیتی و انتظامی مهم‌ترین نقش را در میان کشورهای ائتلاف داشته است.
به گفته ژنرال شون مک‌فارلند، که فرمانده نیروهای مشترک آمریکا برای عملیات عزم باطنی را تا ۳۱ مرداد به‌عهده داشت (فرمانده جدید ژنرال استیون تانزِند)، نظامیان آمریکایی بیش از ۴ هزار نفر از ارتشیان عراقی، ۱۵۰۰ نظامی اداره ضد تروریستی، ۶ هزار پیشمرگ، هزار پلیس و ۳۰۰ نفر از پرسنل کادر مرزبانی را برای عملیات موصل آموزش داده‌اند.
این ژنرال در ادامه تاکید کرد که در مدت ماموریت او بیش از ۵ هزار نفر به نیروی انتظامی عراق پیوستند و دست‌کم ۲۰ هزار نفر از رزمندگان طوایف هم به استخدام دولت بغداد درآمدند.
جدا از آموزش، آمریکا در سال گذشته برای تضعیف هر چه بیشتر داعش و هموار کردن راه برای اجرای عملیات موصل، بیش از ۵۰ هزار نوبت پرواز علیه مواضع این گروه انجام داد و طی این مدت ۲۵ هزار کیلومتر مربع از سرزمین‌های تحت اشغال داعش آزاد شد. در مجموع داعش به ترتیب ۵۰ و ۲۰ درصد اراضی تصرف شده‌اش را درعراق و سوریه از دست داد.
در همین مدت ۲۰۰ حمله هوایی علیه تاسیسات و مراکز نفت و گاز تحت کنترل داعش به اجرا درآمد و در نتیجه ۵۰ درصد درآمد این گروه از فروش نفت کاهش یافت. افزون بر این، یگان‌های آمریکایی آسیب‌هایی به سامانه کنترل و فرماندهی داعش و کادر رهبری آن وارد کردند و همچنین ۲۵ محل نگهداری و انبار پول نقد این گروه را هدف قرار دادند و دست‌کم ۵۰۰ میلیون دلار از دارایی‌های نقدی آن را نابود کردند.
آرایش نیروها
در حال حاضر طیفی از نیروهای ناهمگون در گراگرد موصل مستقر شده‌اند، از جمله یگان‌های ارتش عراق، حشد الشعبی (بسیج مردمی)، پیشمرگ‌های کرد، پیکارجویان طوایف سنی، حشد وطنی (شبه نظامیان سنی) و یگان‌های عملیات ویژه آمریکا.
بر پایه گزارش‌ها، برای آمادگی برای اجرای عملیات آزادسازی موصل، یک پایگاه لجستیکی در پایگاه هوایی ی ایجاد شده بود، پایگاهی که در ۶۰ کیلومتری جنوب موصل قرار دارد و در نیمه تیرماه سال جاری به وسیله یگان‌های عراقی از داعش پس گرفته شد. این پایگاه که آمادگی پذیرش هواپیماهای ترابری را دارد، نیازهای تدارکاتی نیروهای شرکت‌کننده در خط اول جبهه را مانند سلاح، مهمات، سوخت و خواربار تامین خواهد کرد.
به گزارش «موسسه مطالعات خاور نزدیک واشینگتن»، ۵۶۰ مشاور نظامی آمریکایی از پایگاه به اجرای عملیات آزادسازی کمک خواهند کرد. در ضمن توپخانه دوربرد آمریکا و فرانسه که در آن ناحیه استقرار یافته‌اند، از پیشروی یگان‌های شرکت‌کننده در مراحل اولیه عملیات حمایت خواهند کرد.
پایگاه ی، آنگونه که گزارش یادشده می‌گوید، محل تجمع یگان‌های ارتش عراق است و ۱۱ تیپ ویژه عراق (هر تیپ به استعداد ۲ هزار نفر) آماده عملیات تهاجمی‌اند. علاوه بر این، پنج یگان متشکل از پلیس و طوایفِ عمدتا سنی که شمار آنها به ۶ هزار نفر می‌رسد، آماده اجرای عملیاتاند.
پیشمرگ‌های کرد، همان‌گونه که در بالا اشاره شد، از طرف شمال غرب موصل وارد میدان خواهند شد در حالی که چند یگان پلیس متشکل از اقلیت‌هایی مانند مسیحی، کاکایی و ایزدی که از سوی کردها سازماندهی شده‌اند، در شمال شرق موصل به محاصره شهر کمک خواهند کرد.
حشد شعبی در مراحل بعدی وارد عمل خواهد و بر پایه قراردادهایی که صورت گرفته است، این نیرو به خاطر حساسیت‌های فرقه‌ای ساکنان سنی موصل که حدود ۷۰۰ هزار نفر از دو میلیون جمعیت پیشین آن کماکان در شهر سکونت دارند، وارد جنگ‌های خیابانی و شهری و عملیات پاکسازی نخواهد شد.
در ارتباط با حشد وطنی که استعداد آن تا ۶ هزار نفر گزارش شده است، عربستان و ترکیه خواهان شرکت این نیرو در عملیات موصل‌اند ولی دولت بغداد با آن مخالفت می‌ورزد.
آمار دقیقی از شمار پیکارجویان داعش در دست نیست ولی تخمین زده می‌شود که استعداد آن بین ۳۰۰۰ تا ۴۵۰۰ نفر باشد.
ترکیه، اهداف و نگرانی‌ها
ترکیه نسبت به عملیات آزادسازی موصل حساس است و تلاش دارد که با تقویت پیشمرگ‌های کرد، حشد وطنی و ترکمن‌های عراق زمینه نفوذ و چانه‌زنی خود را برای طراحی آینده موصل با توجه به منافع سیاسی و راهبردی‌اش هموار کند.
یکی از اختلافات جدی آنکارا با بغداد، حضور نظامیان ترکیه در شمال عراق است که بعد از تسلط داعش بر شهر موصل در سال ۲۰۱۴ ادامه داشته است. دولت اقلیم کردستان برخلاف دولت بغداد از این حضور استقبال می‌کند.
نزدیک به ۲ هزار نفر از نظامیان ترکیه در شمال عراق حضور دارند که قریب به ۵۰۰ نفر آنها در پادگان زلیکان در بعشیقه در ۱۸ کیلومتری شمال شرق موصل به آموزش حشد وطنی مشغول‌اند که استعداد آن ۶ هزار نفر تخمین زده شده است.
حشد وطنی که ارتش آزادی‌بخش سنی خوانده می‌شود تحت فرماندهی اثیل نجیفی، استاندار پیشین نینوا، قرار دارد. اضافه بر این، نظامیان ترک تا به حال ۲۷۰۰ نفر از پیشمرگ‌های کرد را در پایگاه‌های مختلف آنها آموزش داده‌اند. به تازگی پارلمان ترکیه حضور نظامیان‌اش در عراق را به مدت یک‌سال دیگر تمدید کرده است.
در این راستا، حیدر العبادی چند بار از آنکارا خواسته است که نیروهای خود را از خاک عراق خارج کند و به تازگی رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهوری ترکیه، در واکنش به این اعتراض، با لحن تحقیرآمیزی خطاب به نخست‌وزیر عراق گفت: «بهتر است موقعیت خودت را بفهمی. »
حیدر العبادی با شرکت حشد وطنی در عملیات آزادسازی موصل مخالف است و رهبران حشد وطنی نیز گفته‌اند که حشد شعبی نباید در بازپس‌گیری موصل از داعش شرکت نماید. پیشمرگ‌های کرد هم ورود حشد شعبی به موصل و مبارزه آن با داعش را منع کرده‌اند.
ترکیه خواهان آن است که نقطه پایانی بر فعالیت‌های پ‌کاکا در شهر سنجار نزدیک مرز سوریه بگذارد. این شهر در ۱۲۶ کیلومتری غرب موصل قرار دارد. دولت ترکیه نگران آن است که بخشی از کمک‌های مالی و نظامی به شبه‌نظامیان شیعه از سوی بغداد به حزب کارگران کردستان (پ‌کاکا) انتقال پیدا کند، گو اینکه برخی از مقام‌های ترک از اجرای این کار سخن به میان آورده‌اند. پ‌کاکا هم تمایل دارد که در عملیات آزادسازی موصل شرکت نماید.
ترکیه از ترکمن‌های شهر تلعفر واقع در ۷۷ کیلومتری غرب موصل حمایت می‌کند و خواهان برگشت آنها به این شهر است که با اشغال موصل از سوی داعش از خانه‌های خود رانده شدند. ترکمن‌ها اکثریت جمعیت شهر مذکور را تشکیل می‌دهند و بیش از ۲۵ درصد آنها شیعه‌اند. در مجموع ترکمن‌ها بعد از عرب‌ها و کردها سومین قومیت عراق محسوب می‌شوند.
آنکارا و دولت اقلیم کردستان حشد شعبی را چالش بزرگی برای آینده عراق و کردستان می‌دانند. ترکیه نمی‌خواهد که تلعفر به یک پایگاه شیعه تبدیل شود. شواهد نشان می‌دهد که حشد شعبی تلاش دارد که جای پایی برای خود در غرب موصل باز کند و راه ارتباطی با سوریه را از طریق سنجار دایر نماید و بدین طریق بخشی از آنچه را که هلال شیعی نام دارد بین ایران، عراق، سوریه و لبنان ایجاد کند.
آغاز رفع اختلافات یا مرحله تازه جنگ داخلی؟
به نظر می‌رسد که آمادگی‌های لازم برای اجرای عملیات آزادسازی موصل به مراحل پایانی خود نزدیک می‌شود. برخی از گزارش‌ها از آمد و شد سنگین میان اربیل و موصل خبر می‌دهند و هواپیماهای ائتلاف با ریختن برگه‌های اعلامیه بر سر مردم موصل آنان را از آزادسازی قریب‌الوقوع شهرشان آگاه کرده‌اند و در عین حال از آنان خواسته‌اند که در حین اجرای عملیات به دیوار انسانی برای داعش تبدیل نشوند.
به مصداق «دیر و زود دارد و سوخت و سوز ندارد» شکست نظامی داعش در موصل اجتناب‌ناپذیر است ولی بازیگران، به ویژه منطقه‌ای، به کشمکش سیاسی و نظامی پس از عملیات آزادسازی و ظهور عوامل و متغیرهایی می‌اندیشند که امکان رخ نمودن آنها زیاد است و در نهایت تاثیرات اساسی بر سرنوشت عراق خواهد گذاشت از جمله سرنوشت منطقه کردستان، میزان نفوذ تهران بر بغداد و ادامه ستیز شیعه و سنی به رهبری ایران و عربستان.
در ارتباط با آمریکا که راهبردش تاثیر چندانی بر سیاست داخلی عراق ندارد، پایان عملیات آزادسازی موصل مترادف با پایان حضور نظامیان آمریکایی در عراق خواهد بود، کشوری که باید با بحران‌های عمده‌ای دست و پنجه نرم کند و احتمال تکه و پاره شدن آن دور از انتظار نیست.
دولت اقلیم کردستان بعد از آزادی موصل، موضوع استقلال و جدایی از عراق را پیش خواهد کشید و بی‌شک اراضی تحت حکومتاش را افزایش خواهد داد و چه بسا که آن را با توجه به نقش مهم‌اش در عقب راندن داعش از موصل توجیه کند.
بدون آمادگی‌ها و هماهنگی‌های پیشاپیش برای دوران بعد از اجرای عملیات، بروز درگیری‌ها و زدوخوردهای فرقه‌ای و قومی می‌تواند آسیب‌های سنگینی را به موصل وارد آورد و راه را برای بازخیزی داعش یا دیگر گروه‌های افراطی هموار کند.
به گزارش ساعت ۲۴، به باور زلمی خلیل‌زاد، سفیر پیشین آمریکا در افغانستان و عراق، موفقیت و شکست در دوران پس از عملیات به شش عامل بستگی دارد: نقش نیروهای شبه نظامی شیعه؛ نقش ترکیه؛ روابط بین دولت اقلیم کردستان و دولت بغداد؛ نحوه حکمرانی و تمشیت امور موصل؛ بازسازی شهر موصل؛ و رسیدگی به مسائل ریشه‌ای مانند اختلافات و گسل‌های فرقه‌ای و قومی.
موفقیت عملیات آزادسازی موصل می‌تواند نقطه عطفی در روند رفع اختلافات و سازش باشد اگر سیاست‌گذاران عراقی این عوامل شش‌گانه را در مرکز توجه خود قرار دهند و یک نظام سیاسی که دربرگیرنده و حافظ تنوع قومی و فرقه‌ای باشد در عراق پایه‌گذاری کنند. در غیر این صورت، پایان عملیات نظامی با آغاز مرحله جدیدی از جنگ داخلی در عراق مترادف خواهد بود.
ساعت 24 از انتشار نظرات حاوی توهین و افترا و نوشته شده با حروف لاتین (فینگیلیش) معذور است.